Home / Chùm thơ chọn lọc / Nhà thơ Nguyễn Bỉnh Khiêm và tập Bạch Vân gia huấn Phần đầu

Nhà thơ Nguyễn Bỉnh Khiêm và tập Bạch Vân gia huấn Phần đầu

Nhà thơ Nguyễn Bỉnh Khiêm và tập Bạch Vân gia huấn Phần đầu

Bạch Vân gia huấn Nguyễn Bỉnh Khiêm là một trong những tập thơ được đánh giá cao. Đây là một tập thơ có những cảm ngộ đầu tiên của nhà thơ về nhân sinh quan. Đó là cách tư duy, quan điểm, nhận định về sự vật hiện tượng xung quanh. Đặc biệt chương mở đầu và lập nghiệp là một trong những nội dung được yêu thích nhất trong các sáng tác của Nguyễn Bỉnh Khiêm. Hãy cùng chúng tôi tìm hiểu các bài thơ trong tập này bạn nhé!

Bài mở đầu

Lượng Đức Thánh rộng như biển cả,

Truyền dậy cho thiên hạ điều hay.

Làm điều thiện hưởng phúc dầy,

Bất nhân thất đức có ngày tiêu vong.

Mềm dẻo tốt hơn cương cường,

Lưỡi mềm còn mãi, răng thường gẫy đi.

Chớ cậy ta dài mà chê người ngắn,

Đừng dối lòng đừng oán đất trời.

Lặng im mà ngẫm sự đời,

Tình người thoang thoảng, vơi vơi thì bền.

Đừng quên bạn nghèo hèn xưa cũ,

Vợ cháo rau xin chớ phụ tình.

Vật ngon, ăn quá bệnh sinh,

Vui chơi quá mức, ắt thành tai ương.

Giàu sang lắm nhiều đường bổng lộc,

Cây tái trồng hẳn gốc bị thương.

Buổi sáng còn cuốc ruộng nương

Biết đâu chiều đã công đường có khi.

Làm tướng đâu phải vì dòng dõi,

Thân nam nhi trí phải tự cường.

Hiếu hạnh

Đức hiếu hạnh là chương thứ nhất

Hãy suy xem sự thật ra sao

Trăm hay lấy hiếu làm đầu,

Vạn điều ác cũng khơi mào từ dâm

Dành sách cho con cháu là quý

Nhưng dễ đâu họ đã đọc cho.

Dành vàng cho họ đầy kho,

Chắc đâu họ đã giữ cho lâu bền.

Chi bằng tích đức liền liền,

Mới là cái kế lâu bền về sau

Hoạ hay phúc biết đâu là cửa

Do con người định cả đấy thôi.

Ngẫm xem quy luật đất trời,

Trồng đậu được đậu, dưa thời được dưa

Lưới trời rộng thưa, mà không lọt,

Không bao giờ bỏ sót chính tà.

Biết xấu thời tránh cho xa,

Biết lỗi sửa lỗi ấy là điều hay.

Trước khoan nhượng, sau dày quả phúc,

Trước mở mang, sau được phúc lành

Chớ chơi với kẻ bất minh

Của phi nghĩa chớ chiếm thành của ta.

Lòng chớ nghĩ gian tà, hiểm độc,

Chân đi không bước bậy, giẫm càn.

Nghe lời nói thẳng rõ ràng,

Thấy nơi chình nghĩa đường hoàng thì theo.

Người siêng năng thêm nhiều tuổi thọ,

Kẻ chơi bời đa số chết non.

Sự đời chậm chắc thì hơn,

Tình người thoang thoảng thì hơn quá nồng.

Sự sang giầu nếu không đáng hưởng,

Cố hưởng, rồi cũng chẳng ra sao.

Chưa già đã hưởng lộc cao,

Hẳn rằng sau cũng mau mau hết đời.

Kẻ mưu mô hại người người hại

Nuôi hận thù thì mãi không thôi

Người quân tử chẳng hoài hơi,

Chẳng cần lý sự tránh lời hơn thua.

Có bệnh, biết phòng ngừa bệnh tật,

Thì con người chắc hẳn sống lâu.

Có việc, biết bảo ban nhau,

Cửa nhà yên ấm, bền lâu tình người.

Lấy vợ đâu kén đẹp người.

Được người hiền đức thì đời mới vui.

Mối quan hệ với người thân quyến,

Dù xa gần năng đến thăm nhau,

Quan chức chẳng cứ thấp cao,

Thanh liêm, cần mẫn, dân nào chẳng yêu.

Tình bạn bè giúp nhau mới đẹp,

Chớ có vì nhau nhẹt thân chơi.

Ngọc là vật quý ở đời

Cháu con hiếu thảo sáng ngời là phong

Chức phận làm con

Phận làm con phải thông đạo hiếu,

Phận làm dân phải hiểu chữ trung.

Trên ra lệnh, dưới phục tùng,

Cha làm việc tốt, con cùng làm theo.

Của cải nhiều dùng lâu cũng hết,

Chữ hiếu trung hưởng mãi vô cùng.

Bàn mưu tư lợi thì đừng,

Bàn điều chân chính, nên cùng tham gia.

Làm tốt chớ ba hoa kể lể,

Hoa sớm nở, thì hoa dễ sớm tàn.

Cẩn thận đáng giá ngàn vàng,

Phải suy nghĩ kỹ hãy làm mới hay.

Người tốt hay xắn tay làm phúc,

Giúp ai không lợi dụng người ta.

Người biết lỗi, sửa thì tha,

Trị người có tội, chớ mà quá nghiêm.

Dạy điều thiện, đừng nên tham quá,

Để người học có khả năng theo

Khoan hòa sẽ được tin yêu,

Siêng năng cần mẫn ắt nhiều thành công.

Nói thận trọng thì không sợ lỗi,

Làm thận trọng đỡ hối về sau.

Thế lực dù mạnh đến đâu,

Nếu đem dùng hết, ắt sau hại mình.

Hoặc cậy thế tạo thành phúc lộc,

Hẳn rằng sau cũng chẳng ra gì.

Cứ đường chính đạo mà đi,

Hiếu, Trung, Nhân, Nghĩa nghĩ suy mà làm.

Xem thêm:  Bài thơ Nhớ ánh trăng quê – Nhà thơ Nguyễn Đình Huân

Nói về giàu sang

Bài thứ ba bàn sự giàu sang

Giàu với sang ai chả ước mong,

Nhưng giàu sang chẳng chính công,

Là phi đạo đức, hẳn không lâu bền.

Ai sống kẻ nghèo hèn cũng chán,

Nhưng bất lương đuổi hẳn chẳng đi.

No cơm hẩm thiết gì thịt cá,

Vui cảnh nghèo, quên cả giàu sang.

Người quyền quý, lắm bạc vàng,

Lấy gương xử với họ hàng mà soi.

Ở phải đạo, nhiều người giúp đỡ,

Sống bất lương, ít chỗ thân tình.

Thà nghèo giữ được thơm danh,

Hơn giàu lắm chuyện phẩm bình, cười chê.

Bọ ngựa rình con ve định bắt,

Chim sẻ rình bọ sát phía sau…

Tiếng tăm lừng lẫy càng nhiều,

Tránh xa kẻ xấu sinh điều ghét ghen.

Nhiều tài cũng lắm phen khốn khổ,

Nhiều công là cái hố suy bì.

Nhớ rằng đừng cậy, chẳng khoe,

Phải luôn thận trọng chớ hề phô trương.

Nói với bạn việc ngay ý thẳng,

Phải người tham họ chẳng nghe đâu.

Nói với quan chuyện thanh cao,

Phải quan tham nhũng hẳn sau nó trù.

Đại nghĩa

Bài thứ tư nêu câu Đại nghĩa

Dạy cho người ta biết để khuyên nhau.

Trung với nước đặt lên hàng đầu,

Đạo cha con được xếp vào đại luân.

Trai tài biết thương dân, thủ tiết,

Gái kiên trinh phải biết giữ mình.

Người tài nước được thơm danh,

Vợ giỏi như được ngọc lành trời cho.

Gái bất chính thì cho chẳng lấy,

Trai có tài mắc bẫy thì ngu.

Bất trung dễ mắc mưu thù,

Minh quân như mù mới lấy làm quan.

Con dân thường chăm ngoan học giỏi,

Cũng có ngày tiến tới làm quan,

Con quan chẳng chịu học hành,

Suốt đời cũng chỉ làm anh dân thường.

Làm quan chức, thấm ơn chế độ,

Có nuôi con, mới nhớ được công cha.

Muốn lòng ngay thẳng thật thà,

Rèn luyện ý trí phải là đầu tiên.

Chí thiện

Bài thứ năm: Tâm linh chí thiện

Mong tốt lành mọi chuyện công tư.

Rất vui là đọc thi thư,

Việc đời mệt nhất ấy là dậy con.

Cha nghiêm phụ răn con hiếu thảo,

Mẹ nhân từ dạy bảo gái ngoan.

Nhà lành hương toả chi lan,

Ở lâu chẳng thấy mùi thơm ngạt ngào.

Gần kẻ ác như vào chợ cá,

Buộc người ta quen cả mùi tanh.

Có nết tốt chẳng kiêu căng,

Đức dày thêm mãi tạo thành thói quen.

Giàu chớ kiêu chớ nên ích kỷ,

Sang cũng đừng xa sỉ, hợm đời.

Việc làm muốn tốt tuyệt vời,

Ba lần căn nhắc hẳn hoi mới làm.

Suy tính kỹ bao hàm hai ý:

Việc chung riêng thấu lý đạt tình.

Từ xưa vẫn sợ, vẫn kinh,

Lòng người nham hiểm nảy sinh khó lường

Kẻ tiểu nhân mưu đồ xảo quyệt,

Thích mưu đồ tiêu diệt người ngay.

Cho dù hiểm độc, quắt quay,

Không qua lẽ phải, chẳng xoay đạo trời.

Kẻ bất nhân nhất thời nổi tiếng,

Không người thì trời diệt chẳng tha

Tự nhiên được của đầy nhà,

Một là lộc lớn, hai là họa to

Có lúc bại, trời cho thắng cuộc,

Hoặc đang nghèo bỗng được giầu sang.

Thế gian yêu lắm ghét nhiều,

Khen nhiều chê lắm, bao điều bất an.

Mừng nhiều lo lắm chẳng oan,

Vinh nhiều nhục lắm, thế gian thường tình.

Đừng cậy thế mà sinh kiêu ngạo,

Chớ cậy quyền để tạo lợi riêng.

Làm một điều thiện cũng nên,

Trừ một việc ác quả nhiên rất cần.

Sinh sự thì bận tâm mệt sức,

Nên nhún nhường tạo Đức thì hơn.

Việc chuẩn bị kỹ hãy làm,

Việc không chuẩn bị chớ tham làm bừa.

Bao kinh nghiệm từ xưa đã thấy,

Sai một ly đi mấy dặm đường.

Quả quyết được việc lẽ thường,

Đắn đo hỏng việc, ấy gương ở đời.

Sắc chẳng mê người, chính người mê sắc,

Rượu chẳng say người, chỉ tại người say.

Đừng nên vui quá nói chầy,

Chớ vì sướng quá vung tay làm liều.

Quý chim phượng bởi yêu lông cánh,

Trọng người hiền ở cách nói năng.

Gặp khi hoạn nạn khó khăn,

Hành vi tế nhị, nói năng lựa lời.

Mười mắt rồng và mười tay trỏ

Thật công minh sáng tỏ sâu xa

Quả đào người quý tặng ta,

Ta lấy quả mận đem ra biếu người.

Cung nỏ lạ chớ cầm mà khốn,

Ngựa chẳng quen, chớ cưỡi mà ngã.

Qua ruộng dưa chớ sửa giầy,

Dưới gốc mận chớ giơ tay sửa đầu.

Coi chừng chốn cửa cao nhà rộng,

Đừng cậy rằng tông tộc mình to.

Họ to lắm chuyện tò mò,

Cửa cao thường giở những trò kiêu căng.

Xem thêm:  Nguyễn Quang Thiều – Tập Thơ Sự Mất Ngủ Của Lửa Đặc Sắc

Người tốt, chơi nói năng chân thật,

Kẻ xấu, chơi như mật chết ruồi.

Người tốt bền chí thức thời,

Khó khăn thuận lợi vẫn nuôi chí bền.

Kẻ xấu thường van xin lúc khó,

Được việc rồi thì nó quên luôn.

Mới hay muôn sự vui buồn

Những điều chí thiện phải luôn ghi lòng.

Thiện ác

Bài thứ sáu: Hai dòng Thiện–Ác

Là hai điều thật khác nhau xa

Trăm năm trong cõi người ta,

Dở, hay báo ứng, thật là công minh.

Báo ứng có khi nhanh, khi chậm,

Nhà tối, nghèo nào dám coi khinh.

Việc làm phúc nếu vô tình,

Như tuồng lánh nạn, đáng khinh khỏi bàn.

Kẻ bạo ngược mưu toan việc xấu,

Bịp được người sao giấu được trời

Vầng dương mọc lặn luân hồi,

Mặt trăng tròn khuyết, đầy rồi lại cong.

Tình người cũng tụ, xong lại tán,

Buồn lại vui, vui chán lại buồn.

Cỏ hoa sớm nở tối tàn,

Cây tùng cây bách muôn ngàn sức xuân.

Mỗi ngày xét bản thân ba lượt

Đêm nhiều người sẽ biết cho ta.

Số trời vốn sẵn định ra,

Giàu sang có mệnh, vinh hoa có ngày.

Hoa nở muộn do cây cằn cỗi,

Đời chưa vui, bởi nỗi khổ nghèo.

Giàu sang, khách đến thăm nhiều,

Nghèo hèn, thân thích ra chiều cách ly.

Lúc dư dật, phòng khi túng thiếu,

Khi sướng vui, phải liệu khi buồn.

Một nhà nề nếp cương thường,

Cha từ, con thảo, đẹp gương vợ chồng.

Tình anh em: thuận lòng nhân ái,

Nghĩa bạn bè qua lại giúp nhau.

Người con phòng lúc ốm đau.

Chứa thóc phòng đói là câu chí tình.

Giúp người gặp cảnh tình nguy cấp,

Hoặc cứu người trong lúc gian nguy.

Có mới đừng nới cũ đi,

Tiếng nói một nẻo, bụng suy một đằng.

Chớ có lành bắt vành ra méo,

Đừng làm cho bé xé ra to.

Một chút tà tất quanh co,

Người ta sẽ tỏ các trò quắt quay.

Lời không cánh mà bay khắp ngả,

Đạo đức cao thì gốc cả, rễ sâu.

Ngọc vết mài chẳng khó đâu,

Nói sai, biết sửa bao lâu mới lành.

Lời đã nói bay nhanh hơn gió,

Bốn ngựa phi cũng khó đuổi theo.

Khinh người là thói tự kiêu,

Người ta khinh lại, đời nào chịu thua.

Tự khen mình mà chê người hỏng,

Thì người ta có trọng gì mình.

Hãy suy Thiện–Ác, Nhục–Vinh

Ở sao có nghĩa có tình thì hơn.

Việc gia thất muốn yên mọi sự

Mỗi người nên biết xử phận mình

Đừng mưu lấy của bất minh

Chớ ghen ghét với người mình còn thua.

Vợ người ta chớ đùa cợt nhả,

Đừng gièm pha quấy phá hôn nhân.

Một năm có một mùa xuân,

Mỗi ngày chỉ một giờ dần đầu tiên.

Cháy nhà có nước liền dễ chữa,

Láng giềng cần giúp đỡ lẫn nhau.

Tình đời lắm chuyện thương đau,

Anh em để mẩt lòng nhau thật buồn.

Người xưa bảo: thói quen thường vẫn vậy,

Đàn bà thì khó dạy khó chiều.

Quân tử phép chẳng cần theo,

Tiểu nhân chẳng chấp những điều lễ nghi.

Thấy ai có vật gì quý giá,

Chớ lân la tán gạ, nài xin.

Công việc nào quá khó khăn,

Đừng buộc người khác phải lăn vào làm.

Muốn trách người, phải xem mình trước.

Nếu tha mình, tha được người ta.

Đứa bất chính, kẻ gian tà,

Kết thân với chúng dễ mà tàn thân.

Không minh bạch miếng ăn lời nói,

Là nguyên nhân cái tội hại mình.

Lúc trẻ lao động nhiệt tình,

Khi già cuộc sống gia đình thảnh thơi.

Trẻ mà lêu lổng chơi bời,

Về già chắc hẳn cuộc đời gian truân.

Của cho con đâu cần vàng ngọc

Mà cho con được học được hành.

Cho muôn khoảnh ruộng tốt xanh,

Chẳng bằng cho chúng nghề lành trong tay.

Mộng làm giầu thường hay thất đức,

Làm điều nhân khó được giầu sang.

Thuốc hay khó chữa bệnh oan,

Của nhặt được khó mở mang giầu bền.

Bất nghĩa mà trở nên phú quý,

Như mây bay bọt khí nổi trôi.

Phúc do trong sạch lòng người,

Đức từ kiên nhẫn sống đời yêu thương.

Tham lam lắm tất vương tai họa,

Sống bất nhân tội chả thoát đâu.

Tiểu nhân chẳng giúp ai đâu,

Bởi trong lòng họ, như đầu mũi kim.

Chỉ gai góc rắp tìm mưu kế,

Cốt hại người để mong lợi mình.

Người quân tử có bất bình,

Liệu mà xa lánh, kẻo sinh hận thù.

Tình người khác chi tờ giấy trắng,

Như cuộc cờ vốn chẳng giống nhau.

Khéo mà ứng xử với nhau,

Đừng làm ai đó phải chau đôi mày,

Chớ mạt sát day tay mắm miệng,

Để người ta phải nghiến hàm răng.

Ngựa gầy nên kém chạy hăng,

Người không hồ hởi phải chăng vì nghèo.

Xem thêm:  Tập Thơ Chữ Hán vang danh của nhà thơ Hồ Chí Minh phần 7

Sẵn tiền, rượu thì nhiều bạn đấy,

Lúc lâm nguy nào thấy một ai.

Luật trời báo ứng chẳng sai,

Không trước mắt, cung lâu dài chứng minh.

Tích thiện

Bài thứ bẩy khuyên luôn tích thiện,

Chứa điều lành như mặt trời lên.

Rất vô tư, rất tự nhiên,

Sáng soi muôn nẻo chẳng phiền đến ai.

Chứa điều ác là tai họa đấy,

Lửa trên đầu nào thấy mà lo.

Chuyện ác dù chẳng nói to,

Trên trời rung động tự hồ sấm vang.

Việc mờ ám tưởng không ai biết,

Nhưng mắt thần như điện sáng soi.

Giầu sang đúng phận thì thôi,

Nghèo hèn xử sự đúng môi trường nghèo.

Suy từ ta ra nhiều người khác,

Khoe điều lành, điều ác giấu đi.

Thấy ai làm ác điều gì,

Khéo can ngăn, hoặc nghoảnh đi chớ nhìn.

Chuyện người khác không đem đàm tiếu,

Mặc người ta, mạnh, yếu, giở, hay.

Nói nhiều nghe cũng chán chầy,

Khuyên nhiều sinh oán, bấy nay lẽ thường

Khi yêu cũng nên lường lúc ghét,

Lúc ghét nên nhớ đến khi yêu.

Việc làm, lời nói, ít nhiều,

Phải nên hướng thiện, phải theo phận mình.

An phận

Giữ yên phận là bài thứ tám

Đừng để người đụng chạm đến ta

Biết lo tính, biết phòng xa,

Khoan dung ngay thẳng hẳn là sống lâu.

Nước chân chính, lòng trời cũng thuận,

Quan thanh liêm dân hẳn yên lòng

Vợ hiền là phúc nhà chồng,

Các con hiếu thảo thì lòng cha yên.

Dẫu có tài giỏi chớ nên khoe khoác,

Nhiễu sự sao bằng được an nhàn.

Bốn mùa ấm lạnh xuềnh xoàng,

Nói năng thận trọng rõ ràng được yên.

Của dễ được tất nhiên dễ mất,

Được vất vả thì mất khó khăn.

Làm thong thả việc chắc ăn

Việc đời muôn sự khó khăn ban đầu.

Người xưa nói những câu triết lý:

Vào núi bắt hổ dễ như chơi,

Còn khi mở miệng dạy người,

Khó khăn nhiều lắm, liệu lời đắn đo.

Quân tử cần ăn no uống đủ,

Không cầu kỳ cốt giữ bình yên.

Trò tìm thầy học dễ tìm,

Thầy tìm trò tựa mò kim đáy hồ.

Việc chia chác chẳng lo ít ỏi,

Chỉ đáng lo cái tội không đều.

Không lo hoàn cảnh túng nghèo,

Chỉ lo xã hội nhiều điều bất công.

Quá nham hiểm bởi lòng tham lắm.

Quá nhẫn tâm lòng hẳn quá tàn.

Đại đạo

Giữ đại đạo là bài thứ chín,

Lấy chữ “Trung” chữ “Tín” làm đầu.

Người quân tử đạo đức cao,

Không kiêu thái, giữ trước sau chan hòa.

Khi cần giúp người ta việc gấp,

Chẳng chọn ngày, đừng bấm ngón tay.

Người được ta cũng mừng thay,

Người đau, thông cảm đắng cay cho người.

Nói thao thao ngàn lời tươm tất,

Cũng không bằng việc thật đã làm.

Kiếm lời chê trách nhân gian,

Chính là chuốc lấy mối oan hại mình.

Ta giúp người chân tình độ lượng,

Là góp điều làm phước đáng tin.

Trăm nghe không bằng một nhìn,

Một việc thực tế hơn nghìn lời suông.

Việc trời đất cũng thường thay đổi,

Sáng gió mưa, chiều đã đẹp trời.

Giống như cuộc sống một con người

Sáng chiều, may rủi đầy vơi chuyển vần.

Có việc đối với ta như thế

Nhưng với người đâu rễ giống ta

Khi lời nói trái phát ra,

Tất nhiên cái họa cũng sà vào theo.

Của phi nghĩa đưa vào cửa trước,

Nó cũng tìm đường bước lối sau.

Đừng làm những chuyện không đâu

Chớ tham của lạ để sau bận lòng

Việc đừng quá lao tậm cật lực,

Nên đắn đo vừa sức thì làm,

Không lười biếng chẳng tham lam

Học điều Đại đạo – để làm thực tâm.

Nguyễn Bỉnh Khiêm đã viết Bạch Vân gia huấn như là một chùm thơ để răn dạy thế hệ sau. Bởi ở ông có cái nhìn của một chính khách, của một bậc hiền triết, nhà tiên tri. Và oogn cũng là một tác gia nổi tiếng. Chính vì vậy các sáng tác của ông được đánh giá rất cao. Đây cũng chỉ là phần đầu tiên của tập này, đừng quên đón đọc phần 2 để hiểu rõ hơn về những lời răn dạy của Nguyễn Bỉnh Khiêm – một nhân cách lớn bạn nhé!

Xem thêm:Nhà thơ Nguyễn Bỉnh Khiêm và tập Bạch Vân gia huấn Phần cuối

Theo Thuvientho.com

Check Also

Những bài thơ hay về hoa cúc họa mi

Những bài thơ hay về hoa cúc họa mi

Hoa cúc họa mi còn được gọi là hoa cúc dại hay là hoa cúc …